Etik Nedir 5. Sınıf? Herkesin Konuştuğu Ama Pek Az Kişinin Anladığı Konu
Etik… Hepimizin sürekli karşılaştığı ama bir türlü tam olarak tanımlayamadığımız bir kavram. Hadi gelin, bu konuyu bir 5. sınıf düzeyine indirgersek, ne olur? Belki de çoğumuz için “etik” kelimesi, aklımıza karmaşık felsefi tartışmalar ve bitmeyen kitaplar getirebilir. Ancak, aslında bu kavramı çok basit bir şekilde açıklayabiliriz. Etik, “doğru” ve “yanlış” kavramları etrafında dönen bir sistem. Peki, bu doğru ve yanlışların sınırları kim belirliyor? Toplum mu? Kişisel değerler mi? Yoksa sadece internette gördüğümüz o cümlelik etik “alın yazıları” mı?
Etik Nedir, Kim Belirler?
Söz konusu etik olduğunda, herkesin fikri farklıdır. İnsanlar farklı kültürlerde yetişir, farklı deneyimler yaşar ve bu da onları farklı etik anlayışlarına sürükler. Bu yüzden birinin doğru dediği şey, başka birinin yanlış olarak gördüğü bir şey olabilir. “Herkesin doğru bildiği bir yanlış var mıdır?” diye sormak lazım. Mesela, birinin doğru bildiği bir etik ilkesinin, başka birinin işine nasıl geldiğini sorguladığımızda, aslında doğruyu ve yanlışı belirlemenin ne kadar karmaşık olduğunu görürüz.
Yani, etik dediğimiz şey aslında bazen toplumsal normlardan, bazen de kişisel deneyimlerimizden beslenen bir kavram. Ama en zor kısmı şudur: Herkes kendi doğrularını savunurken, diğerlerinin de aynı özgürlüğe sahip olduğunu unutur. “Benim doğrularım doğru, seninkiler ise yanlış” diye düşündüğünüzde, o etik anlayışı tam anlamıyla “eşitlikçi” olmuyor, değil mi?
Etik Nedir: Güçlü Yanları
İyi tarafından bakıldığında, etik oldukça değerli bir kavram. İyi bir etik anlayışı, toplumları daha adil ve düzenli yapabilir. Örneğin, toplumsal cinsiyet eşitliği ve çevreye duyarlılık gibi konularda etik değerler büyük bir rol oynuyor. Kendi içinde bir çerçeve oluşturmak, insanların daha doğru bir şekilde hareket etmesini sağlar. Herkesin doğru ve yanlış konusunda bir referans noktasına sahip olması, bir nevi toplum düzeni sağlar. İnsanlar bir yere kadar özgürdür, ama özgürlüklerinin de sınırları vardır.
Şunu kabul edelim, etik olmasaydı dünya büyük bir karmaşa olurdu. Ne de olsa, “hoşgeldin” ve “hoşça kal” diyebilmek, sadece bir nezaket kuralı değil, aslında etik bir davranışın temelidir. İyi etik anlayışları, başkalarının haklarını ve özgürlüklerini ihlal etmeyerek, daha huzurlu bir dünya yaratabilir.
Ama, burada da bir problem yok mu? En güzel etik kurallarının uygulandığı toplumlar bile bazen en büyük çelişkileri içinde barındırır. Toplumda kabul gören bir etik anlayışının arkasında, bazen sadece egolar, çıkarlar ve duygusal manipülasyonlar vardır. Kısacası, etik, toplumu yönlendiren bir araç olabilir ama bazen de aslında kimseye hizmet etmeyen bir silaha dönüşebilir.
Etik Nedir: Zayıf Yanları
Ve geldik etik anlayışının sorunlu yönlerine. Her ne kadar çok güzel ve saf bir kavram gibi görünse de, etik bazen o kadar da “temiz” değil. Etik kurallar, bazen kişiler ve toplumlar için sadece pratik birer araca dönüşebilir. Bu noktada sorulması gereken çok önemli bir soru var: “Etik, ne kadar tarafsız olabilir?”
Birçok kişi, etik anlayışını kendi menfaatlerine göre şekillendirir. Etik, bazen bir “kılıf” olabilir; politikacıların söyledikleri, iş dünyasında kullanılan “etik” argümanlar, bazen yalnızca masumiyet maskesi olabilir. Sonuçta, herkes bir şekilde kendi çıkarları doğrultusunda etik kurallarını “uydurur.” Yani, etik bazen, toplumun sesini değil, sadece güçlülerin sesini duyurur.
Mesela, günümüz iş dünyasında “etik” diye bağıran şirketlerin, çevreye ve insana verdikleri zararları görmezden gelerek bu etik kuralları devreye soktuğunu biliyoruz. “Evet, etik kurallarına uyuyoruz” diyorlar ama ardında pek çok şaibeli işlem var. Tıpkı sosyal medyada gördüğünüz o “toplumsal sorumluluk projeleri” gibi. Herkes “etik” diye bir şeyi sallayıp geçiyor, ama gerçek anlamda ne kadar etik olduklarına bakılmıyor. Çünkü “etik” denen kavram çoğu zaman sadece görüntüye dönüyor.
Etik Dediğimiz Şey Gerçekten Gerçek Mi?
O zaman hepimiz birbirimize şunu sormalıyız: Etik sadece sözde mi? Gerçekten uyguladığımızda bu kurallar hayatımızda nasıl yer alıyor? O zaman soruyorum: Etik derken sadece birkaç temel kuralla mı yetiniyoruz, yoksa gerçekten derinlemesine düşünmeye, sorgulamaya ve şüphe etmeye de zaman ayırıyor muyuz?
Bu yazıda anlatmak istediğim en önemli şey şu: Etik, yalnızca “doğru” ve “yanlış” kavramları ile sınırlı kalmamalı. Kendi doğrularınızı sorgulamak ve başkalarının doğrularına saygı göstermek, etikten gerçekten anlamanın en önemli adımlarıdır. Etik bir değer mi, yoksa bir oyun mu oynuyoruz? Bunu düşünmek gerekiyor.
Sonuç: Etik, Sadece Kurallarla Bitmez
İzmir’de bir kafede arkadaşım “Etik nedir 5. sınıf?” diye soruyor ve ben de bunu yazarken düşündüm; belki de 5. sınıf gibi düşünmek gerekiyor. Çünkü basit sorular, en derin cevapları getiriyor. Sonuçta, etik dediğimiz kavram, tek bir doğruya, tek bir kurala sığamayacak kadar büyük. O yüzden her birimiz kendi etik değerlerimizi oluştururken, sadece başkalarını değil, kendimizi de sorgulamayı unutmayalım. Ve belki de bu yazı, hepimizin etik anlayışını bir adım daha ileriye götürür.