Hz. Ömer Maaş Alıyor mu?
Hz. Ömer’in (r.a.) makamı ve dönemi, İslam siyasal tarihi açısından devrimci nitelikte kurumlaşmalara sahne olmuştur. “Maaş” kavramı bugünkü anlamıyla devlet memurlarına aylık ya da düzenli ödemeler yapmak şeklinde algılansa da, erken İslam devletinde “atâ”, “ihsân”, “tahsis” gibi terimler farklı ama belli bir emek‑karşılığı niteliği taşıyan ödemeleri betimlemektedir. Bu yazıda Hz. Ömer’in maaş alıp almadığı sorusunu tarihsel arka plan içinde ele alacağım, günümüzdeki akademik tartışmalara değineceğim ve kaynaklara dayalı, anlaşılır bir biçimde bu konuyu tartışacağım.
Tarihsel Arka Plan: Atâ ve Tahsis Kurumu
Hz. Ömer döneminde devlet hazinesine giren ganimet, fetihler neticesinde elde edilen malî kaynaklar ve vergi gelirleri gibi unsurlar, düzenli bir biçimde tespit edilmeye başlanmıştır. Ömer, devlet gelirlerinden dağıtım yapılması için “divan” teşkil etmiştir. [1] Bu sistemde, özellikle sahâbîlerin ve Peygamber’e yakın olanların “atâ” adı verilen tahsislere bağlanması söz konusu olmuştur. Örneğin, kaynaklara göre Hz. Ömer, bu tahsislerin yıllık olarak düzenlendiğini belirtmiştir. [2]
Bu bakımdan, “maaş” kelimesini bugünkü devletteki memura aylık ödenen sabit gelir şeklinde anlamaktan ziyade, İslam devletinin hazinesinden yapılan yıllık veya belirli periyotlarla tahsis edilen bir ödeme biçimi olarak görmek gerekir. Ömer’in kendi şahsına “maaş alıyor mu?” sorusunda da, onun özel gelir tahsisinden ziyade halife olarak görev yaptığı ve devlete ait malî kaynakları adaletle dağıtmada rol oynadığı görülür.
Hz. Ömer’in Kendi Geliri: Memur olarak maaş mı aldı?
Akademik kaynak ve klasik İslam kaynaklarına bakıldığında, Hz. Ömer’in halifeliği öncesinde ticaretle uğraştığı, halife olunca da devlete ait gelirlerden kişisel zenginleşmeye gitmediği ve adil bir gelir dağılımı anlayışı benimsediği aktarılır. [1] Bazı kaynaklar, halife olmadan önce onun için beytül‑mâlden yıllık tahsis yapılmış olabileceğini belirtse de [3] doğrudan “Hz. Ömer maaş alıyordu” ifadesinden ziyade “onun döneminde memurlara ve sahâbeye maaş/tahsis bağlandı” şeklinde bir tablo karşımıza çıkar.
Özetle: Hz. Ömer’in kendisi için sabit bir maaş aldığına dair sağlam bir delil mevcut değildir; fakat devlet memurlarına, öğretmenlere, sahâbeye ve çocuklara bile gelir tahsisleri yaptığı kaydedilmiştir. [1] Bu durumda onun “maaş alıyor mu?” sorusuna verilecek makul cevap: “Bugünkü anlamıyla sabit maaş almadı; ancak devlet gelirlerinden tahsis edilen ödemelere erişim açısından adil bir anlayış‑örnek ortaya koydu” şeklinde olabilir.
Günümüzdeki Akademik Tartışmalar
Akademik literatürde erken İslam devletinde gelir dağıtımı, adalet ve devlet‑hazine ilişkileri üzerine yoğun tartışmalar vardır. Bazı araştırmacılar, Hz. Ömer dönemini “kamu maliyesinin ilk şekillendiği dönem” olarak görür; divan sistemi, gelir tahsisleri ve kayıt düzeneği bu çerçevede ele alınır. Diğerleri ise “maaş” teriminin döneme yüklenmesinin anachronistic (zamanının ötesinde) olduğunu; daha doğru terimlerle “atâ”, “tahsis”, “ihsân” gibi ifadelerin kullanılmasının uygun olduğunu savunur.
Bu tartışmalar çerçevesinde şu sorular öne çıkar: Bir devlet başkanı kişisel gelir tahsisi almalı mı? Adalet kavramı bu bağlamda nasıl anlam kazanır? Hz. Ömer’in uygulamaları günümüz devlet‑memur ilişkileri açısından nasıl yorumlanabilir? Bu gibi soruların ışığında, “maaş” kavramını modern çağın anlayışıyla değil, o dönemin kamu malı ve görev anlayışıyla okumak gerekir.
Sonuç
Hz. Ömer döneminde sabit maaş sistemi bugünkü biçimiyle işlememiştir. Halife olarak kişisel zenginlik birincil amaç olmamıştır; aksine devlet gelirlerinin adilce dağıtılması ve kıdem, hizmet ve ihtiyaç temelinde tahsis yapılması söz konusudur. Bu bağlamda, Hz. Ömer için “maaş alıyor mu?” sorusunun kısa cevabı: “Modern maaş sistemine benzer şekilde doğrudan sabit maaş almamıştır.” Ancak “devlet görevinden dolayı gelir tahsisi” düzeyinde bir ekonomik hakka sahip olduğu ve bunu uyguladığı kaynaklarda yer alır.
Bu yazıda belirtilenler, klasik kaynaklar ve İslam tarihi literatürü ışığında özetlenmiştir. Farklı yorumlar da mevcuttur; okuyucu olarak siz de şu soruları düşünebilirsiniz: Bir devlet başkanı görevinden dolayı gelir almalı mı? Adalet anlayışı bu bağlamda nasıl şekillenmeli? Erken İslam devletinde gelir tahsisi nasıl bir toplumsal denge aracı olmuştur?
—
Sources:
[1]: “Hz. Ömer bebeklere bile maaş bağlatmıştı – gzt.com”
[2]: “Hz. Ömer Efendimizin Hicret Eden Sahabilere Maaş Bağlaması İle İlgili …”
[3]: “Hangi halife döneminde öğretmenlere maaş bağlandı?”